2025 жылдың қаңтар–сәуір айларында Қазақстанның жалпы сыртқы сауда айналымы өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 6%-ға азайды. Economykz.org басылымы өз талдауында ел экспорты кеміп бара жатқаны туралы жазды.
Ұлттық статистика бюросының ресми деректеріне сәйкес, жалпы сауда көлемі $41,16 млрд болды, оның $22,74 млрд-ы экспорт (11,5%-ға төмендеген), ал $18,42 млрд-ы импорт (1,9%-ға өскен). Мұндай теңгерімсіздік экономистер мен кәсіпкерлерді алаңдатады: ел валюта түсімінен айырыла бастады, бірақ шетелдік тауарларды әлі де көптеп сатып алып жатыр.
Экспорттың төмендеуі ең алдымен шикізат өнімдерінің бағасы мен көлемінің төмендеуімен байланысты. Қазақстан экономикасы шикізатқа сүйенеді. Мысалы, экспорттық түсімнің 50%-дан астамы шикі мұнай мен битуминоз минералдардан алынған мұнай өнімдеріне тиесілі. Басқа маңызды өнімдер: тазартылған мыс пен мыс қорытпалары (5,3%), мыс кені мен концентраттары (3,6%), ферроқорытпалар (3,1%), бидай мен меслин (2,3%).
Экспорт құрылымының өзгермегені экономиканың осалдығын көрсетеді. Әсіресе ЕАЭО елдеріне экспорт көлемінің 8,7%-ға төмендеп, тек $2,8 млрд болғаны — соңғы жылдардағы ең төменгі көрсеткіштердің бірі.
Экспорт төмендегенімен, импорт біршама өскен. Негізгі импорттық тауарлар: жеңіл автокөліктер (4,2%), дәрілік заттар (3,9%), көлік құралдарына арналған кузовтар (2,7%), телефон аппараттары (2,2%), көлік бөлшектері мен керек-жарақтары (2,1%).
Импорт негізінен Қытай, Германия, Оңтүстік Корея және АҚШ сияқты дамыған өнеркәсіптік елдерден келеді. Қытай — Қазақстан импортының 27,4%-ын, Ресей — 28,4%-ын қамтамасыз етеді. Германия, Корея және АҚШ алғашқы бестікке кіреді.
2025 жылдың қаңтар–сәуірінде Қазақстан мен ЕАЭО елдерінің арасындағы сауда көлемі $8,41 млрд болды, бұл өткен жылмен салыстырғанда 3,6%-ға аз. Оның ішінде импорт — $5,6 млрд, ал экспорт — тек $2,8 млрд.
Негізгі серіктес — Ресей (88,8%), одан кейін Қырғызстан (7,6%), Беларусь (3,5%) және Армения (0,2%). Қазақстан экономикалық одақ аясында жаңа қадамдар жасауы керек: ел көп импорттайды, бірақ экспорттық әлеует толық ашылмаған.
Экспорт:
- Италия — 24,5%
- Қытай — 15,5%
- Ресей — 9,9%
- Нидерланды — 7,1%
- Франция — 5,3%
- Түркия — 4,9%
Импорт:
- Ресей — 28,4%
- Қытай — 27,4%
- Германия — 4,6%
- Корея Республикасы — 4,3%
- АҚШ — 3,7%
- Түркия — 2,7%
Бұл құрылым экспорттың шикізатқа, ал импорттың өнеркәсіп өнімдеріне тәуелді екенін көрсетеді. Қазақстан осы импортты өндіріс пен технологияны жаңғыртуға пайдалана ала ма? Мәселе осы сауалда болып тұр.
Қазақстандағы қазіргі жағдай
- Шикізатқа тәуелділік сақталып отыр: индустрияландыру бағдарламаларына қарамастан, валюта түсімінің 75-80%-ы әлі де мұнай, металл және бидай саудасына байланысты.
- Төлем теңгеріміне қауіп төнуі мүмкін: экспорт азайып, импорт өсіп жатқанда, теңгеге қысым артады.
- ЕАЭО-дан құйылатын импорт көлемі артық: сауда балансы одақ ішінде Қазақстан үшін теріс мәнде, экспорттық мүмкіндіктер толық пайдаланылмай отыр.
Не істеу керек?
- Шикізат экспортымен қатар өңделген өнімдерді сыртқа шығару стратегиясын жеделдету;
- Шикізаттық емес секторға экспорттық несиелеу мен тәуекелдерді сақтандыру жүйесін енгізу;
- Экспорттаушылар үшін логистика мен тасымалдауға қолдау механизмдерін қайта қарау;
- Автоөндіріс, фармацевтика және байланыс сияқты маңызды салаларда импортты алмастыру саясатын әзірлеу.
Экспорт азайып, импорт көбейіп жатыр. Қазақстан 2025 жылды сауда теңгеріміндегі теріс динамикамен қарсы алды. Бұл үрдіс — алаңдауға емес, нақты әрекетке көшуге түрткі болуы тиіс: шикізаттан тыс экспортты қолдау, сауданы жаңғырту және интеграция саясатындағы көзқарасты қайта қарау.
