Миграция мәселесі – Қазақстанда ерекше маңызды экономикалық және әлеуметтік фактор болып есептелінеді.
Ішкі миграция – адамдардың ел аумағында бір аймақтан екінші аймаққа көшу процесі. Қазақстанда ішкі миграция еңбек нарығындағы теңсіздікті, өңірлік даму айырмашылықтарын және әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктерді көрсетеді. Урбанизация деңгейінің өсуі, ауыл-аймақтағы жұмыс орындарының тапшылығы және қала инфрақұрылымының дамуы миграция ағынын күшейтуде. Халықтың өзге өңірден басқа аймаққа көшудегі мақсаты – білім алу, жұмыс және басқа да себептер. Дегенмен тұрғындар ірі қалаларға түрлі мақсатпен көшіп келгенімен, олардың басым бөлігі сол қалада еңбек күші ретінде жұмыспен қамтылады.
Мәселен, еліміздегі 20 өңір қатарындағы 16 облыста ішкі миграция теріс динамикада. Яғни осы облыстардың тұрғындары өз аймағынан Астана, Шымкент, Алматы қалаларына көшіп келген. Алматы облысы да осы қалалардың қатарында болғанымен, өңірге көшіп келген жаңа тұрғындар саны айтарлықтай аз.
Ұлттық статистика бюросының мәліметінше 2024 жылдың 9 айында өзге облыстардан республикалық маңызы бар басты үш қалаға 54 мыңнан астам еңбек күші келген. Түркістан мен Жамбыл облыстарынан 20 мыңнан астам еңбек күші көшті. Бұл тенденция солтүстік және шығыс аймақтарда да айқын байқалады. Астана басты жұмыс беруші қалаға айналып отыр, 2024 жылдың 9 айы бойынша бас қалаға еңбек етуге қабілетті 32 мыңнан астам тұрғын қоныс аударған. Олардың 43%-ы – 15-39 жас аралығындағы тұрғындар.
Батыстағы ең ірі жобаның аяқталуы еңбек күшіне қалай әсер етпек?
Теңіз кен орнының болашақ кеңейту (ТШО) жобасының аяқталуы – Қазақстандағы еңбек миграциясы мен жұмыссыздық көрсеткішіне елеулі түрде әсер ететін маңызды оқиға. Бұл жоба мыңдаған қазақстандық және шетелдік жұмысшыларды жұмыспен қамтып келгендіктен, елдің экономикалық, әлеуметтік көрсеткіші мен еңбек нарығы тұрғысынан оның аяқталуының салдары мемлекетке тиімсіз болатыны айқын.
2025 жылдың бірінші жартыжылдығында жоба толық аяқталып, оператор мұнай өндіре бастайды. Осы ірі жоба кезінде он мыңдаған адам жұмыспен қамтылды. Атырау облысының әкімі С. Шәпкеновтың мәліметінше 2024 жылы Теңіздің «Теңіз кен орнының болашақ кеңейту» жобасынан 11 555 адам жұмыстан қысқартылған. Оның 37%-ы — жергілікті тұрғындар. Қалғандары өзге аймақтардан келген. Енді жобаның аяқталуына байланысты құрылыс, инженерия, логистика және қызмет көрсету салаларында уақытша еңбек еткен тағы да мыңдаған адам жұмысынан босайды.
Теңіз кен орнындағы жоба тәмамдалғаннан кейін жұмыссыздықтың өсуі және ішкі миграцияның қарқын алуы – табиғи құбылыс. Алайда бұл факторды басқару үшін тиімді экономикалық саясат пен әлеуметтік қолдау шараларын іске асыру қажет. Экономиканы әртараптандыру, қайта оқыту бағдарламаларын енгізу және миграцияны басқару Қазақстанның еңбек нарығындағы тұрақтылықты сақтауға мүмкіндік береді.
Еңбек миграциясының салдары
Урбанизацияның күшеюі – ірі қалаларға жүктеме алып келеді. Жылдам миграция қалалардағы үйлер мен жол инфрақұрылымына сұранысты арттырды. Алматы мен Астанада бұл мәселе айқын байқалады. Ішкі миграция, оның ішінде еңбек миграциясы ауыл экономикасын құлдыратуда. Жаңа ортаға бейімделу барысында мигранттар қиындыққа жиі тап болады, бұл әлеуметтік және мәдени айырмашылықты туындатады. Сондай-ақ еңбек миграциясының күшеюі елдегі әлеуметтік-экономикалық теңсіздікті көрсетеді. Экономикалық мүмкіндіктердің шектеулігі мен төмен жалақы ауыл-аймақта өмір сүру сапасының төмендеуіне ықпал етеді.
Мамандар өңірде қалуы үшін не істеу керек?
Ішкі еңбек миграциясының алдын алу немесе оны азайту үшін кешенді шаралар қабылдау қажет. Бұл шаралар өңірлер арасындағы экономикалық және әлеуметтік теңсіздікті азайтып, адамдарды тұрғылықты жерінде еңбек етуге ынталандыруға бағытталуы керек.
Урбанизацияны реттеудің тиімді жолдарының бірі – миграцияны ірі қалалардан гөрі орташа және шағын қалаларға бағыттау. Шағын қалалардың әлеуметтік инфрақұрылымын дамыту, тұрмыс сапасын жақсарту, білім беру жүйесін жетілдіру және шағын кәсіпкерлікті дамыту сияқты кешенді саясат арқылы еңбек миграциясының үлесін азайтуға болады.
Оған қоса өңірлердің экономикалық, әлеуметтік әлеуетін көтеріп, инфрақұрылымын жақсарту қажет. Бұл шаралар еңбек нарығын тұрақтандырып қана қоймай, халықтың өз аймағында өмір сүруге және жұмыс істеуге деген құлшынысын арттырады.
фото: pexels
