Қазақстанның фармацевтика нарығы айтарлықтай дәрежеде импортқа тәуелді. Дәрі-дәрмек пен медициналық өнімдердің 83,3%-ы шетелден әкелінеді. Дегенмен отандық өндірісті дамытуға бағытталған бағдарламалар нәтижесінде жергілікті фармацевтика кәсіпорындарының үлесі біртіндеп артып келеді. Мысалы, отандық өнімдер нарықтың шамамен 17%-ын құрайды.
Ішкі нарықтың дамуы
Қазақстанның фармацевтикалық нарығы 2024 жылдың бірінші жартыжылдығында 566,46 млрд теңгені құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда 19%-ға жоғары. Бұл көрсеткіш елдегі фармацевтикалық өнімдерге сұраныстың артып, нарықтың тұрақты өсу динамикасын көрсетеді.
- Нарықтың негізгі сегменттері:
Бюджет сегменті: Жалпы сатып алулардың 258,3 млрд теңгесі осы сегментке тиесілі. Яғни фармацевтикалық нарықтың 46%-ы мемлекттік бюджет арқылы сатып алынып жатыр.
Бөлшек сегмент: 308,2 млрд теңгеге дәрі-дәрмек сатып алынды.
- Дәрі-дәрмектерді жеткізу және сұраныс:
Есеп бойынша ең көп сұранысқа ие он дәрі-дәрмек нарықтағы жеткізілімдердің 13%-ын құрайды. Атап айтқанда, онкологиялық ауруларды емдеуге арналған «Китруда», вакциналар және басқа да инновациялық дәрі-дәрмектер жетекші орындарға ие.
- Өңірлік ерекшеліктер:
Өңірлер арасындағы дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуде елеулі айырмашылық байқалады. Мысалы, Атырау облысында бір науқасты емдеудің орташа құны басқа өңірлерге қарағанда екі есе жоғары. Бұл ерекшелік қаржылық мүмкіндік пен ауру санатына байланысты.
Бір көзден сатып алу
2010 жылдан бастап 2024 жылдың бірінші жартыжылдығына дейінгі кезеңде жергілікті коммерциялық дистрибьюторлардан сатып алу үлесінің төмендеуі, тікелей шарттар бойынша (оның ішінде халықаралық ұйымдар (ЮНИСЕФ, БҰҰДБ)) және отандық өндірушілерден сатып алу үлесінің ұлғаюы байқалады.
Бірыңғай дистрибьютер арқылы 2009 жылдан 2024 жылдың І жартыжылдығына дейінгі кезеңде 2,9 трлн теңге немесе 8,4 млрд доллардан астам сомаға дәрілік заттар мен медициналық бұйымдар сатып алынды.
Алайда бір көзден сатып алу бәсекені шектейді. Бір көзден сатып алу процесі басқа жеткізушілердің нарыққа кіру мүмкіндігін азайтады. Белгілі бір жеткізушіге тәуелді болу сын-қатерін тудырады, осылайша өнімнің монополиялануы орын алады.
Дәрі-дәрмек импорты: неміс компаниялары көш бастап тұр
2024 жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысы бойынша Бірыңғай дистрибьютор 350,96 млрд теңге сомасына ДЗ мен МБ нақты сатып алды. Бұл ретте импорт тауардың 44%-ы (154,5 млрд тг) жергілікті дистрибьюторлар арқылы жеткізіледі, он ірі дистрибьютордың жиынтық үлесі «СҚ-Фармация» ЖШС сатып алудың жалпы көлемінің 35%-ын құрады. 2024 жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысы бойынша он ірі өндірушінің үлесі «СҚ-Фармация» ЖШС жалпы сатып алуының 44%-ын құрады, онда «Пфайзер» мен «Рошты» басып озып, «Нобел» көшбасшы болып шықты.
Ішкі сұраныс
2024 жылдың 6 айында еліміздегі дәрі-дәрмек сатып алушы ең ірі 10 компаниялардың сатып алу көлемі 121,5 млрд теңгені құрады. Осы ірі 10 компания бірыңғай дистрибьютерден сатып алған медициналық бұйымдар мен дәрі-дәрмектің үлесі 44%-ға жеткен.
Қазақстанның фармацевтика саласындағы отандық өндірушілер елдің дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Олардың үлесін арттыру мемлекеттік саясаттың басты басымдықтарының бірі болып есептелінеді, себебі бұл импортқа тәуелділікті азайтуға және экономиканы нығайтуға көмектеседі.
Сатып алу қорытындысына сай бір көзден сатып алудың жалпы көлеміндегі үлес мөлшері бойынша 1-орын отандық өнімге тиесілі, 2-орында тапсырыс берушілер жиі сатып алатын неміс өнімі тұр. Сатып алу қорытындысы бойынша ТОП-10 елдің үлесі жалпы көлемнің 81%-ын құрады.
«Химфарм» (Santo) – Қазақстандағы ең ірі фармацевтикалық кәсіпорындардың бірі, антибиотиктер, инфузиялық ерітінділер және басқа да дәрілік заттарды шығарады.
«Ромат» инъекциялық дәрілер, таблеткалар, дәрумендер және басқа да медициналық өнімдерді өндіреді.
«Нобел Алматы Фармацевтикалық Фабрикасы» дәрілік препараттар мен генериктер шығарады.
«Абди Ибрахим Global Pharm» — Орталық Азиядағы заманауи фармацевтикалық кешендердің бірі.
«Dolce Pharm» косметикалық өнімдер мен фармацевтикалық тауарларды өндіруге маманданған.
Нұрсұлтан Ерболатұлы
Сурет: pexels.com
