Кейінгі үш жылда Қазақстанда тұтыну несиесі көбейді. Банктерде орташа жылдық өсім – 33%, микроқаржы секторында — 45%-ға жетті.
Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің баспасөз қызметінің дерегі бойынша биылғы 9 айда тұтыну несиесі (24,7%) 12,9 трлн теңгеге дейін, ал микроқаржы (5,8%) 1,3 трлн теңгеге дейін өсті.
Мемлекет азаматтардың шамадан тыс кредит алуына жол бермеу, тұтынушылардың құқығын қорғау масқатында 2024 жылы заңнамалық шаралар қабылдады.
Біріншіден, қарыз алушылардың кредит төлеу қабілетін бағалау үшін борыш жүктемесінің коэффициентін есептеу тәртібі қатаңдатылды.
Екіншіден, несие беру нарығын реттеуге және қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтарын қорғауға арналған жаңа заң қабылданды.
2024 жылдың 19 маусымында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне кредит беру кезінде тәуекелдерді барынша азайту, қарыз алушылардың құқықтарын қорғау, қаржы нарығын реттеуді және атқарушылық іс жүргізуді жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңға Президент Қасым-Жомарт Тоқаев қол қойды.
Бұл құжатта бірнеше тетік қарастырылған:
- Проблемалық қарыздары бар азаматтардың борыш жүктемесін азайту мақсатында банктер мен МҚҰ үшін кредиттер бойынша 90 күннен аса мерзімі өткен азаматтарға кредиттер беруге тыйым салынды, сондай-ақ барлық қолданыстағы (өтелмеген) тұтынушылық кредиттер бойынша 90 күннен аса мерзімі өткеннен кейін сыйақы есептеуге тыйым енгізілді.
- Проблемалық кредиттерді реттеу және банктер мен МҚҰ- коллекторларға азаматтардың қарыздарын беруге екі жылдық мораторий (2026 жылғы 1 мамырға дейін) енгізілді. Коллекторлардың жеке тұлғалардың сатып алынған кредиттері бойынша берешекті реттеу рәсімдерін жүргізуге тиіс.
- Заңнамалық тұрғыдан тұтынушылық кредит ұғымы енгізілді. Банктер 2 200 АЕК (8 122 400 теңге), МҚҰ 1 100 АЕК-ден (4 061 200 теңге) артық қарыз бермейді.
- Агенттік пен Ұлттық банктің бірлескен нормативтік актісімен банктердің кепілсіз тұтынушылық қарыздары және МҚҰ-ның микрокредиттері бойынша ЖТСМ шекті мөлшері 56%-дан 46%-ға дейін, банктердің кепілді қарыздары бойынша 40%-дан 35%-ға дейін төмендеді, ипотекалық қарыздар бойынша 25% деңгейінде сақталды.
- 45 күнге дейінгі мерзімге 45 АЕК-ке дейінгі сомаға микрокредиттер (166 140 теңге) бойынша ЖТСМ-нің шекті мөлшері тәулігіне 0,3%-дан кем, бірақ 179%-дан аспайтын деңгейде белгіленді.
- Барлық кредит бойынша жиынтық берешекті шектеу үшін жаңа макропруденциялық норматив – қарыз алушының кірісіне қатысты борыш коэффициенті енгізілді, ол кредиттер бойынша жиынтық берешектің қарыз алушының кірісіне қатынасы ретінде есептеледі.
- Азаматтар 3 692 000 теңгеден артық несие алса, жұбайының келісімін алуға міндетті. Жеке кәсіпкер үшін қызмет мерзіміне және кәсіпкерлік қызметтен түсетін айналым сомасына қарай несие мөлшері 2 710 АЕК-тен 27 000 АЕК-ке дейін аралығында белгіленді.
Сурет: freepik