2025 жылдың мамыр айында Қазақстанда жеке тұлғалардың теңгемен ашқан депозиттері бойынша орташа мөлшерлеме 14,3%-ға жетіп, бұл көрсеткіш соңғы 28 жылдағы рекордты жаңартты. Мұндай өсім 1996 жылдан бері алғаш рет тіркеліп отыр. Бұл дерек Data Hub сүйенген Ұлттық Банктің ресми статистикасынан белгілі. Мұндай жоғары мөлшерлеме — банктердің халықтан өтімділік тартудағы бәсекесінің артқанын көрсетеді.
Ranking.kz мәліметі бойынша да қазақстандықтардың 75%-ы өз депозиттерін теңгемен сақтауда. Валюталық депозиттердің үлесі, керісінше, соңғы екі жылда 38%-дан 25%-ға дейін азайған.
Салымшылардың қысқа мерзімге арналған депозитті таңдауда
Forbes.kz зерттеуі көрсеткендей, бүгінде салымшылар ұзақмерзімді депозиттерге емес, қысқа мерзімді жинақтарға басымдық беріп отыр. Яғни инфляциялық қатерден сақтану үшін тиімді қаржылық шешім қабылдауға бет бұруда. Сонымен қатар жинақ мақсаттары да өзгеріске ұшыраған.
Осыны Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры (ҚДКБҚ) мен «Elim» маркетингтік және әлеуметтік-зерттеу институтының бірлескен әлеуметтік зерттеуі де растайды. Халықтың 33%-ының банктерде депозиті бар. Депозиттердің 80%-ы теңгемен сақталынған.
Жинақтың басты себептері:
- күтпеген жағдайға дайын болу (52%),
- жылжымайтын мүлік алу (16%),
- білім мен бизнес ( 9%).
Кепілдік жүйесі нығайып келеді
Салымшылардың сенімін күшейтіп отырған тағы бір фактор — депозиттерге кепілдік беру жүйесі. ҚДКБҚ ұсынатын кепілдік сомалары:
- 20 млн теңге – теңгедегі жинақ салымдарына;
- 10 млн теңге – теңгедегі мерзімсіз шоттарға;
- 5 млн теңге – валюталық салымдарға.
Бұл жүйе салымшылардың қауіпке бас тігуін азайтып, банктерге деген сенімнің артуына негіз болады. Қордың өзі 25 жылдан бері жұмыс істеп келеді және қазіргі таңда қаржылық тұрақтылықтың институционалдық негізі ретінде бағаланады.
Отбасы банк жаңа ереже қабылдады
Отбасы банкінің 2025 жылдың 1 шілдесінен бастап енгізетін жаңа ережелері — нарыққа тағы бір әсер етуші фактор. Атап айтсақ,
- «Баспана жинақ» жүйесінен мерзімінен бұрын қаражат алушылар бонуссыз қалады;
- Мақсатсыз шоттарға да шектеулер енгізілмек.
Банк бұл қадамдарды жинақ мәдениетін күшейту үшін жасаса, кейбір салымшылар бұны артық әкімшілік шектеу деп қабылдауы мүмкін.
Инвестиция құралы ретінде қарастырмайды
Қазақстандағы депозит нарығы жадғай күрделі, бірақ оң өзгерістер де бар. Бір жағынан, халықтың теңгеге деген сенімі артып, қысқа мерзімді, жоғары табысты өнімдерге сұраныс күрт өсті. Бұл, біріншіден, Ұлттық банктің жоғары базалық мөлшерлемені (16,5%) сақтап отыруымен, екіншіден, екінші деңгейлі банктердің өтімділік тартуға белсенді болуымен байланысты. Қазіргі таңда жеке тұлғалардың депозиттерінің 75%-ы теңгемен сақталып отыр. Девальвация қаупіне қарамастан ұлттық валютаға деген сенімнің біртіндеп қалпына келгенін білдіреді.
Elim институтының зерттеулері көрсеткендей, халықтың көпшілігі ұзақ уақыт бойы депозитке қаржы салуға құлық танытпай отыр. Көбі тосын жағдайға қамдану немесе қымбат дүние сатып алу үшін алдын ала қаржы жинайды. Мұндай жағдайда жинақ құрылымының тұрақтылығы, болашақта депозиттерді инвестициялық құрал ретінде қарау мүмкіндігі күмән тудырады.
Жалпы алғанда, Қазақстан депозиттік нарығында көлемі жағынан өсім байқалып отырғанымен, сапа тұрғысынан әлі қалыптасу үстінде. Бұл салада сенімді кепілдік жүйесі мен ашық қаржылық саясат маңызды рөл атқаратыны белгілі.
фото: pexels
