Шетелдік инвестициялар – өзге мемлекеттерден келетін капитал, технология, білім мен тәжірибе. Осы ресурстар инфрақұрылымды дамытуға, жаңа жұмыс орындарын құруға, инновациялық технологияларды енгізуге және экономиканы әртараптандыруға мүмкіндік береді. Қазақстан үшін шетелдік инвестиция – экономиканы шикізаттық бағыттан өңдеуші өнеркәсіпке көшірудің негізгі құралдарының бірі.
Шетел инвестициясы азайып келеді
Ұлттық банк 2024 жылдың 9 айында елімізге тартылған шетелдік инвестиция көлемін анықтады. Ресми мәліметке назар аударсақ, былтыр қаңтар-қыркүйек айлары аралығында шетелдік инвестициялардың ағыны 2023 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 55,8%-ға төмендеп, 12,7 млрд долларға дейін кеміді. 2022 жылдың 9 айында елімізге шетелдік инвестицияның жалпы ағыны 22,1 млрд долларды құраса, 2023 жылы 19,8 млрд долларға дейін азайды. Құлдырау 2024 жылдың 9 айында да жалғасып, 12,7 млрд долларға дейін төмендеді.
Таза инвестицияны тарту төмен деңгейде
Ең алдымен, инвестиция саласында «алып кету» мен «алып келу» ұғымдарына ой жүгіртіп алған жөн. Себебі бұлар – нарықтағы ахуалды талдауда маңызды индикаторлар.
Таза әкелу – инвестиция жағдайының жақсы деңгейде екенін көрсететін факторлардың бірі. Ол бізге не береді? Егер инвестция тарту көлемі әкетуден асып кетсе, онда таза инвестиция оң (+) болады. Егер алып кету көлемі әкелуден артық болса, таза инвестиция теріс (-) мәнге ие. Тарқатып айтсақ, елге келетін инвестиция есебі шетел асқан инвестициядан әлдеқайда көп болса, бұл экономиканың тартымды екенін білдіреді. Ал керісінше жағдайда белгілі бір мәселелердің (мысалы, тұрақсыздық немесе тартымсыз бизнес орта) бар екенін көрсетуі мүмкін.
Шетелдік инвестицияның келуі (кіріс инвестициялары) – басқа мемлекеттердегі инвесторлардың ел экономикасына құятын қаржысы. Олар әдетте өндірістік кәсіпорындарды, инфрақұрылым жобаларын немесе мемлекеттік облигацияларды қаржыландыру арқылы жүзеге асырылады. Сондай-ақ жұмыс орындарын құрып, технологиялық жаңалықтарды енгізуге ықпал етеді.
Өкінішке қарай шетелдік тікелей инвестициялардың таза әкелуі соңғы 10 жылдағы ең төменгі көрсеткішке жетіп, 2024 жылдың 9 айында 73 млн долларға дейін азайды. Егер 2010-2023 жылдардағы үш тоқсан көрсеткіштерін салыстырсақ, орташа таза әкелу 5-6 млрд доллар аралығында болса, 2024 жылы бұл көрсеткіш антирекордттық мәнді көрсетіп отыр.
Нидерланд көшбасшылықты сақтап келеді
2024 жылдың 9 айында Нидерланд елімізге 2,9 млрд доллар инвестиция салды. Екінші орында тұрған Ресейден 2,8 млрд доллар капиталы келсе, үштікке енген Бельгия 1 млрд доллар инвестиция салған. Бестікті толықтырған азиялық елдер – Оңтүсті Корея мен Қытай 0,9 және 0,7 млрд доллардан инвестиция құйған.
АҚШ керісінше теріс сальдо нәтижесін көрсетті. Былтыр 9 айда құрама штаттар елімізден -531 млн доллар инвестицияны алып кеткені байқалса, Монако елі де теріс көрсеткішпен -808 млн долларды алып кетті.
Қазақстан шетелдік инвестицияны қай салаларға бағыттады?
Тау-кен өндірісі: Мұнай мен газ саласы шетелдік инвесторлар үшін ең тартымды нарық болып қала береді. ExxonMobil, Chevron, Total сияқты ірі халықаралық компаниялар Қазақстанда белсенді жұмыс істейді. 2024 жылдың 9 айында 4,9 млрд доллар инвестиция тартылған.
Көтерме және бөлшек сауда: Қазақстанда көтерме және бөлшек сауда саласы шетелдік инвестициялар үшін тартымды. Әсіресе, урбанизацияның өсуі және халықтың табыс деңгейінің артуы бұл саланы дамытудың негізгі факторлары болып табылады. Бұл салаға шетел компаниялары 2024 жылдың 9 айында 4,2 млрд доллар инвестициялаған.
Өңдеу өнеркәсібі: Соңғы жылдары бұл салаға инвестициялар өсіп келеді. Негізгі бағыттар – металлургия, химия өнеркәсібі және азық-түлік өндірісі. 2024 жылдың 9 айында 2,5 млрд доллар инвестиция тартылған.
Өңірлер арасында Атырауда инвестиция 4,3 есе азайған
2024 жылдың 9 айында былтырғы тиісті кезеңмен салыстырғанда айтарлықтай өзгерістер бар. Мәселен, мұнайлы өңір – Атырау облысында инвестиция жылдан-жылға азайып келеді. Облыста 2022 жылдың 9 айында 7,5 млрд доллар инвестиция тартылса, 2023 жылы 5,5 млрд долларға дейін, ал 2024 жылдың 9 айында салым көлемі 1,3 млрд долларға дейін азайған. Астана қаласында да былтырғы тиісті кезеңмен салыстырғанда шетелдік инвестиция көлемі 5,3 есе азайып, 1,3 млрд доллардан 260 млн долларға дейін азайып кеткен. Елімізде жалпы тоғыз өңірде өсім жоқ.
Еліміз өңірде шетелдік инвестиция тартуда көшбасшылығын сақтағанымен, инвестиция азайып келеді. Тартылған инвестицияның басым бөлігі әлі де тау-кен, мұнай өндіру саласына бағытталуда.
Қазақстан үшін шетелдік инвестиция елдің экономикалық және әлеуметтік дамуының маңызды қозғаушы күші болып табылады. Инвестициялар экономиканы әртараптандыруға, жаңа технологияларды енгізуге, жұмыс орындарын құруға және халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, шетелдік инвестицияларды тиімді пайдалану арқылы Қазақстан өзінің халықаралық аренадағы беделін арттырып, тұрақты және серпінді экономикалық өсуге қол жеткізе алады.
Осы мүмкіндікті толық пайдалану үшін Қазақстан инвестициялық климатты жақсартуды жалғастырып, шетелдік инвесторлармен ұзақ мерзімді әріптестікке негізделген тұрақты қарым-қатынас орнатуы қажет. Бұл елдің ұлттық мүдделерін қорғау және тұрақты даму мақсаттарына жету үшін стратегиялық қадамдар жасауды талап етеді.
Нұрсұлтан Ерболатұлы
Cурет: primeminister.kz