2025 жылдың 12 қарашасында Қазақстан парламенті интернет пен бұқаралық ақпарат құралдарында ЛГБТ-ны насихаттауға тыйым салатын заңды қабылдады. 29 қазанда құрамында 14 депутат бар жұмыс тобы елде ЛГБТ пропагандасына қатысты нақты заң жобасын әзірлеуқажет екенін атап өткен.
Сол талқылаулардың бірінде депутат Еділ Жанбыршин Feminita квир-бірлестігінің мүшелері түсірген видеоны көрсетіп, аталған ұйымға қарсылығын білдірді.
«Әркім өз қалағанынша өмір сүрсін, бірақ ЛГБТ-ны қоғам арасында насихаттауға қарсымыз», – деді ол.
Аталған бастама «Біз ҚР-дағы ЛГБТ-ның ашық және жасырын насихатына қарсымыз!» петициясы 50 мыңнан астам қолдау жинағаннан кейін қолдау тапты. Өзгерістер «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне архив ісі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңның аясында қабылданды.
Жаңа нормаға сәйкес ЛГБТ-ны насихаттаған тұлғалар 20 АЕК көлемінде (шамамен 78 мың теңге) айыппұл төлейді. Бір жыл ішінде заңды екінші рет бұзған жағдайда 40 АЕК немесе 10 тәулікке дейін әкімшілік қамау қарастырылған.
Қай кезден бастап талқыланды?
Қазақстанда ЛГБТ-ны үгіттеуге тыйым салу туралы тақырып алғаш рет 2012 жылы «Балаларды денсаулығы мен дамуына зиян келтіретін ақпараттан қорғау туралы» заң талқыланған кезде көтерілді. 2015 жылы бұл заң қолданысқа енгенімен, оның ЛГБТ-ға қатысты тармақтары кейін қайта қаралды. Бұл өзгерістердің негізгі себебі – бірнеше шетелдік спортшының 2022 жылғы Олимпиаданы өткізуге үміткер болған Қазақстанға елге келуден бас тартуы.
2024 жылдың сәуірінде ЛГБТ насихатына тыйым салатын норманы «Масс-медиа туралы» заңға енгізу ұсынылды. Талқылау кезінде бұл әрекет үшін қылмыстық жауапкершілік енгізу ұсынылған, алайда аталмыш өзгеріс заң жобасының соңғы нұсқасына енген жоқ.
БҰҰ реакциясы
Біріккен ұлттар ұйымының тәуелсіз сарапшылары 2024 жылдың шілде айында Қазақстан Үкіметі пікір білдіру бостандығы мен гендерлік әралуандық белгілерін бұзатын заңнаманы кері қайтаруға тиіс деді.
«Егер үкімет петицияға жауап беріп, ЛГБТ насихатына тыйым салатын заң қабылдаса, бұл Қазақстан 2005 жылы ратификациялаған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіде кепілдік берілген заң алдындағы пікір білдіру бостандығы мен теңдікті қоса алғанда, көптеген құқықтарды бұзады», — делінген БҰҰ хабарламасында.
Қазақстандағы жаңа заңнан хабардар болған шетелдік БАҚ-тар бұл тақырыпта бірнеше материал шығарды. Қазақстандағы ЛГБТ пропаганда шектеуіне BBC, Deutsh Welle және Euronews назар аударды.
Ресейде 2022 жылы ЛГБТ-ны насихаттауға толық тыйым салынды, ал 2023 жылы Жоғарғы сот «халықаралық ЛГБТ қозғалысын» экстремистік ұйым деп таныды.
Таяу Шығыс елдері арасынан Кореяда біржынысты некеге рұқсат жоқ, бірақ медициналық құқықтарын қорғау нормалары бар. Жапонияда некеге рұқсат берілмегенімен, тек кей өңірлерде азаматтық неке құқығы беріледі. Ал Қытайда тек ер адам мен әйел адам арасындағы неке заңды деп танылған, елде ЛГБТ насихатына шектеу қойылды.
Батыс елдеріне көз жүгіртсек, АҚШ-та 2015 жылдан бері біржынысты некеге заңды түрде рұқсат етіледі. Еуропада 18 ел ЛГБТ өкілдеріне заңды түрде отбасы құруға мүмкіндік береді.
фото: freepik.com
